Đào Tấn là Danh sĩ, nhà soạn tuồng cận đại, dòng dõi Lộc Khê Hầu Đào Duy Từ, tự Chỉ Thúc, hiệu Tô Giang, tiểu hiệu Mai Tăng, Mộng Mai, quê làng Vĩnh Thịnh, tổng Nhân Ân, phủ Tuy Phước, tỉnh Bình Định, nay là huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định.
Đào Tấn
Tiểu sử
Theo gia phả họ Đào ở làng Vĩnh Thịnh, tên họ Đào Tấn có lót chữ Đăng, tức là Đăng Tấn. Ông sinh ngày 25-2 năm Ất Tỵ (2-4-1845).
Thân phụ ông là Đào Đức Ngạc, thân mẫu là Hà Thị Loan.
Năm Đinh Mão 1867, ông đỗ Cử nhân, làm Tổng đốc Nghệ An, sau vinh thăng Hiệp tá Đại học sĩ. Vì chống Nguyễn Thân, nên bị cách chức, lui về quê nhà ở ẩn khoảng năm 1902.
Ông nổi tiếng thanh liêm, công bình, được hầu hết sĩ phu trọng vọng, lại giỏi văn chương, thích soạn tuồng hát. Chính ông sáng lập ra bộ môn hát bội ở Bình Định. Tại quê nhà ông có lập một trường dạy kịch nghệ gọi là Học bộ đình.
Năm Đinh Tỵ 1907 ông mất, thọ 62 tuổi.
Tác phẩm
Các tác phẩm của ông gồm tập Mộng mai thi tồn, Mộng mai từ lục, Mộng mai ngâm thảo, Mộng mai văn sao đều viết bằng chữ Hán, còn hầu hết là các vở tuồng xuất sắc:
Quần trân hiếu thoại,
Tứ quốc lai vương,
Tam bảo thái giám hữu bửu,
Cổ thành,
Quan công quá quan,
Tân dã,
Hoàng Phi Hổ quá quan,
Trầm hương các,
Hộ sanh đàn,
Khuê các anh hùng...
Đào Tấn là nhà soạn tuồng cao nhất về chất lượng cũng như số lượng của bộ môn nghệ thuật sân khấu Việt Nam từ trước tới nay.
Năm ông 53 tuổi (1898) ông có bài THUẬT HOÀI tỏ tâm sự:
Năm mươi bốn tuổi biết chi cho,
Ngắm nghía mày râu cũng đã vừa.
Chén rượu nhớ hoài người lớp trước,
Cung đàn quên phứt ngón ngày xưa.
Mẹ già tám kỷ trông hôm sớm,
Vua trẻ nhiều phen gội móc mưa
Ngoảnh lại rào đông muôn dặm cách.
Cội tùng khóm cúc hãy còn lưa.
Khi ông mất, sĩ phu Nghệ Tĩnh có câu đối điếu:
“Hiền tướng phong lưu. Hoan quận thập niên do truyền thảo;
Danh viên tiêu tức, Lại giang thiên lí ức hàn mai”.
Nghĩa:
Là ông quan văn hiền lành và phong lưu, suốt 10 năm trên đất châu Hoan còn để lại bao nhiêu tác phẩm.
Cái tin buồn từ khuôn vườn nổi tiếng, ôi chạnh nhớ cội mai khí tiết ở sông Lại giang nghìn dặm.
Ông có năm người con trai đều đỗ đạt và nổi danh trong làng văn.
