Những nếp nhà Pơ Mu

Công ty cổ phần dược phẩm An Thiên Nhìn xa xa, đèo Sam Síp giống như một tấm lá chắn khổng lồ nằm bao quanh ôm trọn trong lòng vùng đất Ngọc Chiến. Sam Síp có nghĩa là 30 tầng dốc núi, nó là con đường độc đạo dẫn vào vùng đất mà chính nó bảo vệ và lưu giữ những điều kỳ lạ về thiên nhiên cũng như con người nơi đây. Thấp thoáng những làn khói len lỏi tỏa ra qua những nếp ngói, hương gỗ Pơ Mu đậm đà, da diết đã bao đời gắn bó với cuộc sống khai hoang, lập nghiệp của người Thái trên vùng đất này. Phía sau đỉnh Sam Síp là hàng nghìn ngôi nhà 100% bằng gỗ Pơ Mu đã có hơn 100 năm tuổi.

Dược phẩm An Thiên Những ngôi nhà Pơ Mu theo năm tháng, trải qua bao đời người, những miếng “ngói” Pơ Mu lâu năm ngả màu đen vẫn bền vững với thời gian, xếp đều tăm tắp trên nóc nhà. Có những mái nhà thời gian kết bụi dầy trên khe gỗ làm cho cỏ cây mọc dăng đầy. Những cây gỗ to được dùng dao chẻ ra, không phải dùng đến cưa mà vẫn cứ cho ra những tấm ván thẳng tăm tắp. Gỗ Pơ Mu không dùng cưa xẻ được, nếu xẻ thì dột từ nóc dột xuống, chỉ có bỏ đi thôi. Phải dùng dao chẻ ra thành kẽ, sau đó dùng nêm gỗ tách từng tấm gỗ theo thớ của nó, sẽ dùng được mãi mà không lo hỏng. Làm “ngói” bằng gỗ Pơ Mu cũng là một công trình rất công phu.

Ai đến Ngọc Chiến không chỉ ngỡ ngàng trước những ngôi nhà làm bằng chất liệu "độc" mà còn ngạc nhiên về sự ngăn nắp trong từng dãy nhà của người Thái. Những bản làng ở đây như được quy hoạch bởi đôi bàn tay, khối óc của những người được đào tạo chuyên nghiệp. Người Thái ở theo bản, mỗi bản khoảng 70-100 hộ dân trong cùng khu đất. Từ bao đời nay đã vậy, từ nhà này sang nhà khác, từ dãy này sang dãy khác đều có khoảng trống và có lối đi xuyên kiểu ô bàn cờ. Xã có 29 bản cả người Mông và người Thái, hầu hết là "bản Pơ Mu"- đây là cách gọi của người dưới xuôi lên du lịch, còn người Thái thì họ có tên bản cụ thể: bản Phảy, bản Lướt, bản Chiến...

Dân bản ở đây không giàu có, nhưng cũng chẳng ai nghèo khổ. Họ cứ tự cung tự cấp là chính, con trâu con lợn, con bò thả đầy rừng, chaỵ khắp cánh đồng Mường Chiến. Thích thì mổ ăn. Ngọc Chiến nức tiếng với nếp Tan ngon thơm dẻo ngọt, hạt to tròn, làm xôi thì chẳng loại gạo nào thơm, ngon và dẻo cho bằng.

Người Thái đã sinh sống trên mảnh đất này đã hàng trăm năm. Theo các cụ kể lại thì nơi đây trước là một thung lũng hoang biệt cách trở, thế rồi các thế hệ người Thái về đây sinh cơ lập nghiệp, khi ấy nơi đây bạt ngàn gỗ Pơ Mu, nó trở thành vật liệu chính để làm nhà và các đồ dùng sinh hoạt trong gia đình. Những nhà sàn Pơ Mu đã gắn liền với lịch sử, văn hóa của dân tộc Thái ở đây.

Ngoài ra cũng có truyền thuyết kể rằng: Vào thế kỷ X, khi Lạc Trượng - một vị thủ lĩnh tài ba của người Thái ở Mường Lò (Yên Bái) đi khai khẩn vùng đất mới ở Mường Thanh (Điện Biên) qua đèo Khau Phạ đi qua Mường Chiến thì thấy cây cỏ tốt tươi, hoa trái quanh năm. Lạc Trượng quyết định khai khẩn vùng đất này và đưa người Thái từ Mường Lò sang lập bản. Không ai biết các ngôi nhà bằng Pơ Mu có từ khi nào, chỉ biết, từ khi người Thái sinh ra đã gắn bó trọn đời với những ngôi nhà bằng gỗ Pơ Mu thơm phức.

Giờ thì khó mà làm được những nếp nhà như vậy ở Ngọc Chiến. Chính bản này xưa kia là đại ngàn Pơ Mu, nhưng nay khó có thể tìm được nhánh Pơ Mu nào nữa. Tuy nhiên, cái hồn cốt, huyền thoại về một "vương quốc" của Pơ Mu thì vẫn ẩn hiện trong những mái nhà sàn ở đây, những con người ở đây.